Pielęgnacja trawnika

Prof. Piotr Domański

Pełny zakres prac pielęgnacyjnych na trawnikach obejmuje:

• nawadnianie,
• nawożenie,
• koszenie,
• wałowanie,
• napowietrzanie (aerację),
• pionowe cięcie darni (wertykulację),
• piaskowanie,
• zwalczanie chwastów, chorób i szkodników.

Od zaangażowania użytkownika w pielęgnowanie murawy zależy trwałość i estetyka trawnika. W początkowym okresie wzrostu i rozwoju traw, prace pielęgnacyjne mają szczególne znaczenie, a ich zaniedbanie może utrudnić lub przekreślić zamierzony cel.

NAWADNIANIE

Jednym z najważniejszych warunków założenia udanego trawnika jest zapewnienie odpowiedniej wilgotności gleby (warstwy nośnej) w okresie od zasiewu do momentu rozkrzewienia się traw. Bardzo rzadko zdarzają się lata o tak równomiernym rozkładzie opadów w sezonie wegetacji, że siewki traw mają zawsze zapewnioną ilość wody, potrzebnej do wzrostu i rozwoju.

Ilość zatrzymanej wody zależy od rodzaju gleby (warstwy nośnej). Do gleby przesuszonej, zwięzłej, woda słabo wsiąka i szybko spływa po niej. Na glebie zbyt przepuszczalnej woda przesiąka zbyt głęboko, toteż rośliny płytko korzeniące się nie mogą z niej skorzystać. Aby wierzchnia warstwa nowo założonego trawnika była odpowiednio wilgotna, konieczne jest częste nawadnianie drobnokropliste, małymi dawkami. Sygnałem do rozpoczęcia nawadniania jest więdnięcie i szaro-zielone przebarwienie roślin. Nie należy podlewać trawnika podczas upalnych dni w godzinach od 9°° do 17°°. Odpowiednią porą są godziny poranne lub popołudniowe. W kolejnych latach użytkowania, momentem rozpoczęcia nawadniania jest wyschnięcie podłoża do głębokości 2-3 cm. Można to stwierdzić, gdy liście trawy dociśnięte palcem do podłoża nie podnoszą się. Głębokość zwilżania zależy od zasięgu głównej masy korzeniowej traw. Nawadnianie powinno być obfite, po którym woda przenika do głębokości 7-8 cm. Jeśli brakuje opadów deszczu, to powinno się dostarczyć 2-5 litrów na 1 m2, zależnie od struktury gleby.

Bardzo groźne w skutkach może być nadmierne podlewanie. Na glebach zwięzłych ilastych i gliniastych, gromadzących duże ilości wody, następuje zachwianie warunków powietrzno-wodnych, co prowadzi do gnicia i wypadania roślin.

NAWOŻENIE

Składniki mineralne, ze względu na intensywne ich pobieranie przez system korzeniowy traw i wielokrotne koszenie w sezonie wegetacyjnym, muszą być systematycznie uzupełniane. Trawniki intensywnie użytkowane charakteryzują się systemem korzeniowym rozmieszczonym w wierzchniej (8-10 cm) warstwie gleby. W związku z tym, nawozy powinny być dostarczone w dostępnej dla roślin postaci, a składniki powinny być uwalniane stosunkowo wolno. Nawożenie dzieli się na podstawowe (przedsiewne) oraz pogłówne (pielęgnacyjne). W nawożeniu pogłównym trawników podstawową rolę odgrywa azot (N). Decyduje on o odroście i rozwoju roślin oraz o ich barwie. Zastosowany wczesną wiosną przyspiesza wegetację (nawet do dwóch tygodni), a także przedłuża wegetację roślin i wpływa na estetykę trawnika do późnej jesieni. Pod wpływem nawożenia zwiększa się zwartość darni, a przez to zmniejsza się też parowanie gleby. Pierwsze wiosenne nawożenie stosuje się wtedy, gdy temperatura wierzchniej warstwy gleby wynosi 5 °C i trawnik jest już dokładnie wygrabiony. Zastosuj wtedy POKON NAWÓZ DO TRAWNIKÓW o składzie  NPK 20-5-7. Nawożenie powtarzamy 3-krotnie. Nawozu nie powinno się stosować zbyt późno, aby trawy nie wybujały przed zimą.

Należy pamiętać, że nawożenie mineralne w ciągu całego okresu wegetacji stosuje się zawsze po koszeniu i usunięciu skoszonej masy roślinnej z trawnika.

KOSZENIE

Celem koszenia jest nie tylko utrzymywanie odpowiedniej wysokości roślin i równej murawy, ale dzięki systematycznemu przycinaniu uzyskuje się gęsty i delikatny trawnik. Wzorowa pielęgnacja trawników to umiejętność utrzymania odpowiedniej wysokości trawy, co można streścić w słowach: "zapewnić dostateczną wysokość roślin, by chronić ich system korzeniowy przed zamieraniem, a jednocześnie na tyle nisko kosić, by murawa robiła dobre wrażenie na obserwatorze".

Fachowe wykonanie koszenia zajmuje więcej czasu niż jakikolwiek inny zabieg pielęgnacyjny. Bardzo ważne jest posiadanie odpowiedniego sprzętu do koszenia murawy. W sprzedaży dostępne są kosiarki nożowe i bębnowe. Kosiarki bębnowe ręczne są przystosowane do precyzyjnego i niskiego ścinania blaszek liściowych. Kosiarki nożowe są stosowane do koszenia wyższego odrostu murawy, jednak wymagają dobrego wyostrzenia noży, ponieważ tępe noże szarpią liście traw, a wtedy estetyka skoszonego trawnika jest kiepska. Jeżeli każde kolejne koszenie będzie zbyt wysokie lub za niskie, wtedy na trawnikach trzeba liczyć się z zasadniczą zmianą składu botanicznego, dlatego lepiej jest kosić trawnik częściej i usuwać mniej masy liściowej. W ten sposób ochrania się pączki pachwinowe, z których wyrastają nowe pędy, a ponadto ogranicza się rozwój niepożądanych gatunków traw oraz eliminuje się w dużym stopniu wtórne zachwaszczenie i porastanie podłoża mchami. W roku zasiewu pierwszy raz trawnik sportowy kosi się, gdy najszybciej rosnący składnik mieszanki uzyska wysokość 12 cm (jest to zazwyczaj rajgras angielski). Murawę kosi się do wysokości 6 cm. Trawnik ozdobny (z przewagą kostrzew) należy skosić po raz pierwszy, gdy rośliny uzyskają wysokość 8-10 cm (trawę skraca się do wysokości 5 cm). Pierwsze i drugie koszenie najlepiej wykonać lekką kosiarką. Trawniki użytkowe (rekreacyjne), dobrze zadarnione, w pierwszym roku po zasiewie i w dalszych latach użytkowania powinny być koszone do wysokości 3 cm, a podczas suszy nie niżej niż 3,5 cm. Trawniki rekreacyjne i dywanowe przycina się do wysokości 3,5-4 cm. Poleca się używanie kosiarek wyposażonych w kosz do zbierania skoszonej trawy. Pozostawienie ściętej masy na trawniku przyspiesza filcowanie darni i osłabia odrastanie młodych pędów. Jeśli w ciągu roku dwukrotnie wykonuje się wertykulację, wówczas można pozostawić na trawnikach do 50% drobno ściętej trawy. W okresie suszy, przy braku możliwości nawadniania, wskazane jest zmniejszenie częstotliwości koszenia. Wykonując spóźnione koszenie nadmiernie przerośniętej murawy, należy nieznacznie przykosić rośliny, a więc wyrównać poprzez ścięcie tylko wierzchołków liści. Dopiero kilka dni później, podczas powtórnego koszenia, redukuje się wysokość roślin zgodnie z przyjętymi zasadami. Jeżeli trawnik jest bardzo gęsty, nie wolno w żadnym wypadku pozostawić go bez skoszenia na okres zimy, ze względu na ryzyko porażenia traw pleśnią śniegową. Po ostatnim skoszeniu, przed nadejściem zimy, trzeba bezwzględnie usunąć skoszoną trawę wraz z opadłymi z drzew liśćmi. Ważna jest okresowa zmiana kierunku koszenia trawnika. Jeśli poprzednie koszenie było ukierunkowane z północy na południe, następne powinno być przeprowadzone  ze wschodu na zachód. Miejsca na trawniku, których nie można skosić za pomocą kosiarki, np. otoczenie ogrodzenia i pni drzew oraz wzdłuż ścian, należy przyciąć nożycami ręcznymi lub akumulatorowymi albo podkaszarką żyłkową tzw. trymerem. W celu utrzymania estetycznego wyglądu trawnika trzeba też regularnie odcinać jego krawędzie i przycinać wyrastającą poza krawężnik trawę. Koszenie trawników wykonuje się najlepiej "po rosie", przed południem lub po południu.

WAŁOWANIE

Celem tego zabiegu jest dociśnięcie darni do podłoża oraz zwiększenie podsiąku wody. Wałować należy wtedy, gdy gleba nie jest zbyt mokra ani zbyt sucha. Na glebach zlewnych można zwałować trawnik tylko jeden raz i to bardzo ostrożnie, aby nie zmniejszyć plastyczności i przepuszczalności podłoża. Natomiast na glebach piaszczystych zabieg ten można w ciągu sezonu przeprowadzić wielokrotnie, bez ryzyka pogorszenia właściwości fizycznych gleby. Na trawnikach sportowych, głównie piłkarskich, na których darń jest często podrywana przez graczy, powtarzanie wałowania dociskającego trawę jest niezbędne. Po wykonanym prawidłowo wałowaniu, trawnik powinien osiąść o 1-1,5 cm. Masa wału powinna być dostosowana do plastyczności podłoża i nie powinna przekraczać 100 kg/m szerokości walca. Na trawnikach intensywnie użytkowanych, gdzie konieczne jest wielokrotne wałowanie, wskazane jest stosowanie wału kołkowego zamiast wału gładkiego. Zmniejsza on zdecydowanie nacisk na podłoże i znakomicie dociska do niego darń. Wałować należy "na krzyż" pamiętając, by nie zatrzymywać wału zbyt długo w jednym miejscu.

Wałowanie może nadać trawnikowi atrakcyjny wygląd. Przez przygniatanie liści traw, w różnych kierunkach, można tworzyć pasy lub szachownice.

AERACJA - NAPOWIETRZANIE

Zabieg napowietrzania polega na wykonaniu otworów lub szczelin w darni, przez które do gleby może przedostawać się woda i powietrze. Na dużej powierzchni trawnika nie jest łatwo wykonać aerację ręcznie, a dodatkowo trudno zdecydować w niektórych przypadkach, czy zabieg ten jest niezbędny. Z pewnością dotyczy to trawników intensywnie użytkowanych (deptanych). Rozróżnia się dwa rodzaje napowietrzania poprzez nakłuwanie - głębokie (przynajmniej na głębokość 8 cm) oraz płytkie (minimum 2,5 cm) nazywane też powierzchniowym.

Nakłuwanie głębokie polega na wbijaniu w darń litych lub rurkowatych ostrzy (wideł). Jeśli zabieg ten jest konieczny, to wykonuje się jesienią i nie częściej niż raz na 3-4 lata.

Nakłuwanie płytkie przerywa warstwę nagromadzonej materii organicznej (obumarłe liście traw, szczątki organiczne) na powierzchni trawnika. Napowietrzanie najlepiej wykonać latem (po skoszeniu murawy), na podstawie obserwacji szybkości wsiąkania wody. Jeśli podczas podlewania woda bardzo trudno wsiąka w glebę, wskazuje to na obecność warstwy filcowej, tzw. "maty". Najlepiej posługiwać się ręcznymi, pchanymi lub mechanicznymi aeratorami. Pełen efekt uzyska się, jeśli gleba będzie lekko wilgotna.

WERTYKULACJA - PIONOWE CIĘCIE DARNI

Zabieg ten ma na celu przeciwdziałanie filcowaniu darni, a jednocześnie umożliwia usunięcie płatów obumarłego mchu. Dzięki wertykulacji uzyskuje się przewietrzenie warstwy korzeniowej i strefy krzewienia się traw. Grubą warstwę filcu usuwa się najczęściej późnym latem (na początku września). Wtedy drapanie pobudza także rozwój pędów bocznych i rozłogów traw. Można zastosować ręczne drapacze lub wertykulatory mechaniczne, posiadające liczne noże, o długości 3-7 cm, osadzone na obracających się bębnach.

Przed wykonaniem cięcia darni, dolną warstwę podłoża trzeba doprowadzić do odpowiedniej plastyczności (wilgotności). Wertykulację wykonuje się zawsze na suchym i nisko przykoszonym trawniku. Po zakończeniu nacinania darni należy usunąć resztki wydrapanej, obumarłej warstwy filcu. Dobrze wykonane cięcie darni zawsze przedłuża życie trawnika.

Na trawnikach intensywnie użytkowanych, po wykonanej wertykulacji, warto zastosować piaskowanie. W ten sposób zdecydowanie poprawia się strukturę warstwy nośnej, zwiększa się przepuszczalność i elastyczność trawnika. Poleca się stosowanie piasku o jednolitej granulacji 0,75-1 mm.

ZWALCZANIE CHWASTÓW, CHORÓB I SZKODNIKÓW

Trawnik nowo założony, częściowo zachwaszczony różnymi gatunkami pospolitych roślin jest raczej zjawiskiem normalnym. Dopiero przez systematyczne koszenie murawy większość gatunków chwastów jest eliminowana, gdyż nie wytrzymują one częstej i niskiej defoliacji. Istnieje jednak niewielka grupa chwastów, którym płożący lub rozetkowy pokrój umożliwia uniknięcie noży kosiarki. Takie chwasty stanowią stałe zagrożenie dla trawnika. Ich nasiona roznoszone są głównie przez ptaki, zwierzęta domowe i wiatr. Jeśli natrafią na sprzyjające warunki do rozwoju na trawnikach, wtedy kiełkują i rozwijają się.

Zakładając trawnik warto wybrać spośród wielu ofert rynkowych takie mieszanki, które gwarantują nasiona dobrej jakości, tzn. są sprawdzone pod względem czystości, zdolności kiełkowania i zdrowotności. Niedokładnie wyczyszczona partia nasion, nawet jednego składnika mieszanki, może stać się przyczyną bardzo silnego zachwaszczenia trawnika. W dalszym okresie użytkowania odporność trawnika na chwasty można zwiększyć, stosując odpowiednie zabiegi pielęgnacyjne:

• koszenie - zachować odpowiednią wysokość i częstotliwość, zgodnie z zaleceniami; cenne jest przyjęcie zasady aby ścinać mało, lecz częściej,
• nawadnianie - zaniechanie podlewania w czasie przedłużającej się suszy daje niewielkie oszczędności na koszeniu, natomiast dużo traci się na mozolnym i kosztownym odchwaszczaniu trawnika w późniejszym okresie użytkowania; po deszczu nasiona chwastów bardzo szybko skiełkują w osłabionej suszą murawie,
• wertykulacja - pomoże przede wszystkim w zwalczaniu chwastów płożących, a także polepszy żywotność traw poprzez rozerwanie filcowatej maty,
• nawożenie - właściwe dawki nawozów i terminy ich stosowania zagęszczają murawę i w ten sposób ograniczają wolną powierzchnię do skiełkowania nasion chwastów,
• zwalczanie chwastów - porażone trawy są osłabione, a przy silnej inwazji chorób powstają puste place po obumarłych roślinach, które łatwo są zasiedlane przez chwasty i mchy; takie miejsca trzeba szybko podsiać lub nałożyć na nie gotową darń.

W przypadku wystąpienia pojedynczych chwastów wieloletnich, wycina się je głęboko (do 25 cm) za pomocą wąskich łopatek lub nożem. Miejsca po usuniętych chwastach trzeba starannie ugnieść. Jeśli trawnik opanują chwasty, należy zastosować opryskiwanie herbicydami. Środki chwastobójcze, stosowane najpowszechniej, powinny zawierać w składzie dwie grupy związków chemicznych - MCPA i 2,4-D (są to wczesne regulatory wzrostu, które skutecznie zwalczają m.in. prosiecznik, jastrzębiec, babkę, mniszka, jaskry i szczawie). Grupę nowych regulatorów wzrostu (dikamba, dichloroprop, fenoksyprop, mekoprop) stosuje się na chwasty oporne na działanie MCPA i 2,4-D, a więc krwawniki, rdest ptasi, karmnik i koniczyny. Odchwaszczanie chemiczne należy wykonywać w ciągu ciepłego i bezwietrznego dnia. Zabieg stosuje się najczęściej w okresie od maja do końca czerwca, 1-3 dni po koszeniu. Nie zaleca się chemicznego odchwaszczania podczas suszy. Po jednokrotnym zastosowaniu herbicydu większość chwastów ginie, natomiast jeśli konieczne okaże się powtórne odchwaszczanie, to przystąpić do niego należy nie wcześniej niż po upływie 6 tygodni. Najskuteczniejszym sposobem stosowania środków chwastobójczych jest opryskiwanie murawy roztworem środków przy pomocy opryskiwacza.

Sprawcami większości chorób trawników są grzyby. Odporność odmian traw na choroby może być właściwością genetyczną, silnie zróżnicowaną w obrębie danego gatunku. Pierwsze objawy porażenia roślin przez choroby obserwuje się już w okresie kiełkowania i wschodów. Nasiona traw mogą być zakażone przez Microdochium nivale lub przez patogeny w glebie, np. Helminthosporium sp., które powodują osłabienie kiełków lub ich zamieranie. Infekcjom grzybowym ulegają przede wszystkim nasiona, które podczas czyszczenia zostały pozbawione plewek lub uszkodzone. Przyczyną porażenia może być również nierównomierny i zbyt głęboki zasiew. Szczególnie psują wygląd trawników choroby kompleksowo określane jako Corticium. Łącznie ze Sclerotinia homeocarpa mogą porażać trawniki przez cały okres wegetacji, od marca do października. Warunkami sprzyjającymi rozwojowi tych chorób są głównie: podwyższona wilgotność powietrza, zbyt ubogie nawożenie azotowe, powolny wzrost roślin. W sprzedaży jest dostępnych wiele środków chemicznych do zwalczania chorób. Należy jednak podkreślić, iż w przypadku niektórych jednostek chorobowych (np. Fusarium ssp., Marasmius oreades) chemiczna ochrona jest trudna i może być nieefektywna.

Duże zniszczenia powodują też szkodniki, larwy owadów żerujące w glebie i uszkadzające system korzeniowy oraz owady niszczące masę nadziemną. Największe przerzedzenie trawników powodują larwy chrabąszcza majowego i larwy sprężykowatych (drutowce), jeśli pojawią się masowo. Można temu przeciwdziałać w okresie składania jaj w darni przez owady, stosując wertykulację.

RENOWACJA

Wskutek nadmiernej eksploatacji lub wadliwego wykonania warstwy nośnej zachodzi potrzeba przywracania trawnikom dobrego, pierwotnego wyglądu, często już po 2-3 latach od ich założenia, a czasami nawet po upływie zaledwie kilku miesięcy. Prace renowacyjne mają na celu głównie:

• poprawienie i nadanie warstwie nośnej odpowiedniej struktury fizyczno-biologicznej,
• usprawnienie funkcji systemu odwodnienia przy zachowaniu zdolności retencji wody w warstwie korzeniowej,
• eliminację próchnicy powierzchniowej (filcu),
• wyrównanie powierzchni trawnika,
• odtworzenie pierwotnego składu botanicznego murawy.

Zabieg renowacji jest wykonywany częściej na trawnikach sportowych oraz na niektórych fragmentach pól golfowych. Ze względu na nieustanne ich udeptywanie, warstwa nośna traci elastyczność i przepuszczalność, co ma istotny wpływ na zmniejszenie zdolności regeneracyjnych traw. Nadto w miejscach silnie ugniecionych zamiera życie biologiczne i ustępują mikroorganizmy. Trawniki ozdobne, dywanowe i golfowe pola dołkowe,wymagają renowacji wskutek silnego sfilcowania darni. Nadmierna ilość "próchnicy powierzchniowej" stwarza siedlisko groźnych chorób grzybowych. Przeprowadzenie renowacji zaleca się też przy silnym opanowaniu murawy przez chwasty i zmniejszonym udziale wartościowych traw, poniżej 70 % pierwotnego składu botanicznego.

Renowację można wykonać bezpośrednio na zdegradowanej warstwie nośnej, stosując podsiew lub  za pomocą nakładania na zniszczoną murawę nowo wyprodukowanej wykładziny trawiastej, względnie wykorzystując biowłókninę.

a) podsiew zdegradowanego trawnika

W tym celu należy odpowiednio przygotować podłoże poprzez doprowadzenie do odpowiedniej wilgotności (woda powinna przeniknąć na głębokość 5-8 cm). Następnym zabiegiem jest niskie skoszenie murawy i zlikwidowanie wgłębień w trawniku poprzez podkopanie i uniesienie darni oraz podsypanie piasku pod uszkodzony fragment darni. Konieczne jest przeprowadzenie wertykulacji trawnika na głębokość 2-5 cm, zależnie od rodzaju podłoża - im bardziej zwięzłe i nieprzepuszczalne, tym głębsze cięcie. W miejscach pustych, pozbawionych traw, wysiewa się nasiona przygotowanej mieszanki, w ilości 2,5-3,0 kg/100 m2, a we fragmentach częściowo zadarnionych tylko połowę podanej normy. Po wysianiu nasion zaleca się przysypać całą powierzchnię piaskiem o średnicy 0,5-0,7 mm, na grubość 1 mm, po czym można zawłókować trawnik siatką metalową. Końcowym zabiegiem jest zwałowanie darni wałem gładkim lub kołkowym. Aż do wschodów roślin należy zraszać podsiew drobnokropliście.

b) renowacja za pomocą trawnika z rolki

Jeśli warstwa nośna zdegradowanego trawnika częściowo zachowała właściwości strukturalne i przepuszczalność, najlepszą metodą jego renowacji będzie położenie nowej darni na starej. Należy więc trawnik skosić do wysokości 1,5 cm, wykonać aerację (380 otworów/m2) i na tak przygotowaną powierzchnię wysypać warstwę drobnoziarnistego piasku w ilości 300 litrów/100 m2. Następnie zastosować deszczowanie, aby doprowadzić powierzchnię do dużej plastyczności (wilgotności), po czym nakładać trawnik z rolki. Pierwsze koszenie transplantowanego trawnika należy przeprowadzić przy wysokości roślin 5-6 cm (kosić do wysokości 2,5 cm). Pierwsze nawożenie mineralne należy wykonać po pierwszym koszeniu, stosując POKON nawóz do trawników.

Następne koszenia wykonuje się co 4-5 dni w przypadku boisk sportowych oraz co 7-8 dni na innych obiektach trawiastych. Drugie wykonuje się jesienią, po przedostatnim koszeniu. Należy zmieniać kierunki koszeń i kosić tylko suchy trawnik. Skoszona zielona masa musi być usuwana z trawnika. Deszczowanie (zraszanie) stosuje się tak, aby warstwa nośna o grubości 8 cm była stale umiarkowanie wilgotna. Po upływie 6-7 tygodni od momentu transplantacji uzyskuje się trwałe połączenie wykładziny trawiastej ze stałą warstwą nośną.

• pozbycie się problemu przemieszczania nasion traw na skutek wiatru, deszczu i nieumiejętnego zraszania,
•  stworzenie możliwości komponowania trawników o różnych wzorach graficznych (matę można ciąć),
• możliwości założenia trawnika równomiernie zadarniającego powierzchnie nachylone, nawet do 60°.