Prof. Piotr Domański
TRAWNIK OZDOBNY CZY SPORTOWY?
JAKIE MIESZANKI WYBRAĆ?
Decydując się na siew jednego gatunku trawy, należy stosować tylko dobre odmiany. Celem wysiewu pojedynczych odmian jest znormalizowanie trawnika lub boiska. W takim przypadku chodzi głównie o wyeliminowanie towarzystwa gatunków agresywnych i konkurencyjnych. Wówczas korzystne cechy wyhodowanej odmiany wyraźniej ujawniają się. Wadą takiego postępowania jest to, że przygotowane podłoże jest szybciej zasiedlane przez obce, niepożądane gatunki traw i chwastów, a także wysiana odmiana jest bardziej narażona na porażenie chorobami. Dogodniej jest zastosować mieszankę zwłaszcza wtedy, gdy użytkownikowi brakuje dostatecznego rozpoznania warunków glebowo-klimatycznych danego obiektu. Mieszanka lepiej też znosi uszkodzenia wywołane przez choroby. Jednak w mieszankach, które są zbyt rozbudowane botanicznie istnieje niebezpieczeństwo dominacji nieodpowiednich gatunków. Przykładem tego może być nadmierna dominacja mietlicy pospolitej lub kostrzewy czerwonej. Skutki takiej dominacji zazwyczaj nie uwidaczniają się na boiskach sportowych, ponieważ gatunki te nie znoszą silnego udeptywania. Na trawniki ozdobne ulubionymi mieszankami pozostają ciągle klasyczne trawnikowe mieszanki angielskie z udziałem mietlic i kostrzew. W wilgotnych warunkach mietlica pospolita jest często zastępowana przez mietlicę psią. W obrębie kostrzewy czerwonej, najlepsze rezultaty dają odmiany z krótkimi rozłogami. Dla specjalnych celów, np. na trawniki intensywnie użytkowane (sportowe), narażone na zdzieranie darni, pożądane są mieszanki z dobrymi odmianami wiechliny łąkowej, najczęściej w kombinacji z późnymi odmianami życicy trwałejo wąskiej blaszce liściowej. Dla suchych warunków glebowych poleca się dodatek nasion kostrzewy czerwonejlub kostrzewy trzcinowej. Mieszanki rekomendowane na boiska piłkarskie, w warunkach całkowitej kontroli podłoża i nawilgotnienia, mogą zawierać dwie lub trzy najwartościowsze odmiany życicy trwałej. Do obsiewu powierzchni green na polu golfowym stosuje się wyłącznie najlepsze odmiany mietlic i kostrzewy czerwonej, które dają silne zadarnienie, tolerują bardzo niskie i częste koszenie oraz cechują się dużą sprężystością liści.
Postęp w sporządzaniu mieszanek traw na przestrzeni lat spowodował ograniczenie użycia pojedynczych gatunków. Wykorzystując coraz pełniejsze informacje o możliwościach konkurencyjnych traw i ich reakcji na różne warunki siedliskowe, dobiera się do mieszanek nasiennych właściwe składniki. Dla boisk sportowych najważniejszymi są wiechlina łąkowa i życica trwała (rajgras angielski), a w niekorzystnych warunkach klimatycznych kostrzewa trzcinowa. Do zakładania trawników ozdobnych najpowszechniej używa się kostrzewy czerwonej i mietlicy pospolitej. Odmiany mietlicy są bardzo agresywne na piaszczystych glebach kwaśnych, ale nie wytrzymują udeptywania. Kostrzewa czerwona dominuje na gliniastych glebach. Udeptywanie stymuluje rozwój głównie życicy trwałej i wiechliny łąkowej. Zastosowanie tylko jednego gatunku na trawniki i boiska sportowe jest możliwe jedynie przy wyborze bardzo dobrej odmiany, o dużych możliwościach przystosowawczych. Ostatnio wprowadza się wiele interesujących zmian w mieszankach traw w porównaniu z tymi, które oferowano 40 lat temu. Wtedy powszechną zasadą było sporządzanie mieszanki uniwersalnej. Wynikało to z braku doświadczeń i wyników badań nad najważniejszymi właściwościami i zachowaniem się gatunków traw w różnych środowiskach oraz niepełnego rozpoznania ich możliwości konkurencyjnych. Nie dysponowano również tak wszechstronnie rozwiniętą hodowlą twórczą. Nic więc dziwnego, że mieszanki dla terenów sportowych były podobnie układane jak mieszanki na trawniki ozdobne. Trawy dla takiego celu cechowały się delikatnymi liśćmi i musiały tworzyć gęstą darń. Różnice między odmianami pod względem odporności na udeptywanie i rozrywanie darni były wtedy niedostatecznie poznane. Gdyby porównać współczesne mieszanki o różnym przeznaczeniu, ze starymi, uderzające jest dziś znaczne zredukowanie w nich gatunków. Widoczne są wyraźne różnice w składzie botanicznym mieszanek, zależnie od sposobu użytkowania. Wiadomo już dzisiaj, że gatunki o delikatnych liściach nie mogą być stosowane na boiska sportowe oraz, że zauważalne są różnice co do wartości użytkowej między odmianami w obrębie poszczególnych gatunków.
Aby klienci mogli wstępnie zorientować się, jaką wartość reprezentują nabywane mieszanki, zamieszczono poniżej krótki opis najbardziej interesujących właściwości gatunków traw, będących ich składnikami.
- Mietlica pospolita (Agrostis tenuis Sibth.)
W naturalnych warunkach gatunek ten występuje na kwaśnych i ubogich glebach, na których jest preferowany po zastosowaniu azotu. Wykazuje wtedy tendencje do dominacji nad innymi gatunkami. Na terenach sportowych świeżo założonych, które tylko kosi się i nie ma jeszcze gry, jest on agresywny w stosunku do życicy trwałej, wiechliny łąkowej i tymotki dzikiej. Gdy wprowadzi się elementy gry, bardzo szybko uwidaczniają się wady mietlicy, głównie brak wytrzymałości na powtarzające się udeptywanie i rozrywanie darni. Jednak tworzy ładne, bardzo gęste trawniki i w dużym stopniu odporne na suszę. Na glebach gliniastych mietlica ustępuje, a przeważa kostrzewa czerwona. Jeżeli na trawnikach dominujemietlica, wówczas występuje bardzo małe zachwaszczenie. - Mietlica psia (Agrostis canina L.)
Mietlica psia, tzw. - „aksamitne zgięcie” jest bardzo delikatną trawą, przydatną na wilgotne i mokre gleby. Większość odmian hodowlanych ma jasną barwę. Przy użyciu na trawniki ozdobne niezbędne okazuje się nawożenie i nawadnianie. Skłonność do dominacji nad innymi gatunkami jest podobna, jak u mietlicy pospolitej. Cechuje się jednak nieco większą wytrzymałością na udeptywanie. Eksploatowana na bardzo dobrze utrzymanych murawach, tworzy bardzo zwartą darń. Po okresie suszy, przy dobrym uwilgotnieniu, szybko zadarnia powstałe ubytki.
Agrostis canina ssp. montana - określana jako „brązowe zgięcie” jest odporna na suszę, lecz barwa jej liści na trawnikach jest mało atrakcyjna. Jest również podatna na różne choroby pochodzenia grzybowego. - Mietlica rozłogowa (Agrostis stolonifera L.)
Wymaga innych warunków siedliskowych niż mietlica pospolita, jest bardziej agresywna i silniej konkuruje z kostrzewą czerwoną na glebach gliniastych. Jednak jest bardziej wrażliwa na porażenie Fusarium sp.. Dobre odmiany mietlicy rozłogowejwykazują odporność na częste i niskie koszenie. Wadą jest zbyt duża agresywność. - Kostrzewa czerwona (Festuca rubra L. sensu lato)
Gatunek dzieli się na:
- kostrzewę czerwoną kępową (Festuca rubra ssp. commutata, o liczbie chromosomów 2x = 42), która rośnie zazwyczaj na ubogich i piaszczystych glebach lub na terenach zdewastowanych,
- kostrzewę czerwoną rozłogową(Festuca rubra ssp. rubra), która wymaga lepszych warunków i w jej obrębie wyróżnia się odmiany o długich rozłogach i liczbie chromosomów 2x = 56.
- Wiechlina łąkowa (Poa pratensis L.)
Populacje wiechliny łąkowej występują na suchych, dobrze zdrenowanych stanowiskach. Istnieją odmiany w obrębie tego gatunku bardzo wytrzymałe na ugniatanie i suszę. Ich zimotrwałość jest z reguły niekwestionowana. Można znaleźć siedliska mokre, na których rośnie też ta trawa, chociaż powszechniej występuje wtedy wiechlina zwyczajna. Wiechlina łąkowa przetrzymuje srogie zimy, które są zgubne dla wiechliny zwyczajnej. Tolerancja gatunku na częste koszenie jest średnia. Odporność na plamistości liści jest głównym czynnikiem decydującym o trwałości tej trawy na trawnikach i na boiskach sportowych. Chociaż cechuje się dużą wartością użytkową na boiskach sportowych, to jednak należy podkreślić, że:
- początkowy wzrost i rozwój (po wysiewie) jest spowolniony, szczególnie gdy siew następuje późną jesienią lub zbyt wcześnie latem w czasie suszy,
- w siewach mieszanych z reguły udział procentowy wiechliny jest często zbyt ubogi w porównaniu z innymi składnikami,
- odmiany mniej podatne na choroby liści zaczęto wprowadzać do mieszanek sportowych stosunkowo niedawno.
Z biegiem lat użytkowania, udział wiechliny łąkowej w porównaniu z innymi gatunkami wyraźnie wzrasta. Dla jej dobrego rozwoju w mieszankach, konieczne jest właściwe nawożenie NPK. Wiechlina łąkowa dominuje nad kostrzewą czerwoną przy dawce azotu powyżej 240 kg/ha rocznie. - Życica trwała (Lolium perenne L.)
Życica trwaław klimacie morskim jest wszędobylskim gatunkiem, dobrze przystosowanym do siedlisk ludzkich. Wykazuje jednak dużą wrażliwość na przymrozki wiosenne. Na boiska stosuje się odmiany o dużej wytrzymałości, późno dojrzewające i zimotrwałe. Ruch pieszy lub nacisk kół pojazdów, narzędzi mechanicznych i wysokie nawożenie, stymulują rozwój życicy w mieszankach. Wskutek intensywnego tratowania darni przez piłkarzy, udział tego gatunkuna trawniku zwiększa się w latach użytkowania. Dobrze znosi częste koszenie. W konkurencji z mietlicą pospolitą występują zdecydowane różnice w ekspansji życicy na glebach piaszczystych w porównaniu z glebami gliniastymi. Aby uzyskać dostateczny rozwój odmian życicy na piaszczystych glebach, nie można stosować jednocześnie mietlicyw wysiewanychmieszankach. - Inne gatunki
Tymotka łąkowa (Phleum pratense L.) jest wysoce zimotrwała i wymaga dobrze przygotowanego podłoża. Do mieszanek częściej stosowane są odmiany późno dojrzewające (kłoszące się nawet o trzy tygodnie później od odmian wczesnych). Wykazują one większą tolerancję na częste koszenie i udeptywanie. Tempo rozkrzewiania się roślin i ich barwa zimą są korzystniejsze niż u wiechliny łąkowej. Phleum bertolonii DC., czyli tymotka kolankowata (dzika), choć posiada delikatniejsze liście, jest niestety wrażliwsza na suszę. Kostrzewa owcza (Festuca ovina L.) nie toleruje częstego i silnego ugniatania. Dobre odmiany tych gatunków stosuje się na trawniki ozdobne, na których są one mało agresywne i trudno jest dobrać do nich odpowiednie komponenty mieszanki. W warunkach wilgotnych, zacienionych siedliskdobrzeinstaluje się i jest agresywna wiechlina zwyczajna(Poa trivialis L.). Jest ona bardzo wrażliwa na suszę i nie znosi ugniatania. Niezadarnione miejsca w murawie są szybko zajmowane przez wiechlinę roczną (Poa annua L.), która jest wrażliwa na suszę, ze względu na płytki system korzeniowy. Grzebienica pospolita (Cynosurus cristatus L.) znosi ugniatanie, lecz jest mało zimotrwałym gatunkiem. Prace hodowlane zmierzają do poprawy zimotrwałości tego gatunku. Na trawniki parkowe coraz częściej poszukiwane są gatunki i odmiany tolerujące zacienienie. Pojawiły się hodowlane odmiany wiechliny gajowej (Poa nemoralis L.) i śmiałka darniowego (Deschampsia caespitosa L.), które trwale utrzymują się w stanowiskach zacienionych.
Mieszanki nasion należy dobrać tak, by nie wstydzić się przyszłego trawnika. W tym celu należy dokonać zakupu dobrze skomponowanych mieszanek, zarówno pod względem doboru składników, jak i właściwych norm jakości nasion i optymalnej ilości wysiewu. Na opakowaniach handlowych są podawane normy wysiewu na 1 m2 lub na 100 m2, z reguły uwzględniające wartość użytkową nasion poszczególnych składników mieszanki. Często oferenci mieszanek zalecają zwiększenie normy wysiewu w celu uzyskania zwartej murawy. Kierując się normami wysiewu poszczególnych gatunków traw zależnie od rodzaju trawnika (patrz: tabela na okładce) oraz uwzględniając procentowy udział składników w mieszance, można skorygować ilość wysiewu mieszanki podawaną przez producenta na opakowaniu. Przy mocno zwiększonych ilościach wysiewu, należy jednak liczyć się z koniecznością stosowania większych dawek nawozów i silniejszego wygrabiania (wertykulacji) trawnika. Zbyt gęste trawniki są dodatkowo narażone na silne porażenie chorobami grzybowymi. Obniżone ilości wysiewu nasion mogą być przyczyną wolniejszego zwierania darni, wypierania z runi szlachetnych traw, a puste miejsca ulegają silnemu zachwaszczeniu. Bezpośrednio przed siewem należy przemieszać nasiona mieszanki w opakowaniu, ponieważ podczas transportu następuje samosortowanie - najdrobniejsze nasiona przemieszczają się na dno opakowania (np. mietlice, wiechlina łąkowa, kostrzewa różnolistna), a grubsze pozostają na wierzchu (np. rajgras angielski).